فرض کنید قصد تهیه یک کتاب را دارید. چه فاکتورهایی در خرید شما تاثیرگذار هستند؟ موضوع کتاب؟ قیمت آن؟ طراحی جلد آن؟ نویسنده کتاب یا سال چاپ؟ همه این موارد به نوعی مهم هستند اما به جرات می توان گفت که یکی از مهمترین عواملی که منجر به تشویق مشتریان به خرید کتاب و مطالعه آن می شود، طراحی صفحات داخلی کتاب است؛ چیزی که امروزه زیاد توجه خاصی به آن نمی شود. همانطور که می دانید نرم افزار ایندیزاین بهترین نرم افزار در زمینه صفحه آرایی و طراحی صفحات داخلی کتاب است. ما در این مقاله آموزشی قصد داریم درباره صفحه آرایی کتاب با شما صحبت کنیم و نه اصول طراحی آن. منظور، صحبت درباره انواع قطع کتاب و اندازه های مرسوم آن است. درباره طراحی و اصول صفحه آرایی به طور مفصل در دوره جامع ایندیزاین بیت گرف صحبت شده است. پس با ما همراه باشید!
قطع کتاب چیست؟
قطع کتاب، همان اندازه سایز صفحات کتاب است، به عبارت دیگر به اندازه های یک صفحه از کتاب که از حاصل ضرب طول و عرض آن بدست می آید قطع کتاب گویند. کتاب ها بسته به دو عامل موضوع و تعداد صفحات می توانند انواع قطع های مختلفی داشته باشند. انتخاب قطع مناسب برای یک کتاب از مسائل مهمی است که هر طراح و صفحه آرایی باید به آن توجه داشت باشد، زیرا یکی از مهمترین اصول صفحه آرایی، رعایت استانداردهای حاشیه بندی است. اندازه این حاشیه ها و استانداردهای آن به قطع و اندازه کتاب بستگی دارد. علاوه بر این، انتخاب درست و مناسب قطع کتاب باعث سهولت استفاده خوانندگان کتاب خواهد شد و کار مطالعه را لذت بخش تر می کند. ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل حمل باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد. اگر ابعادی که در نظر گرفته می شود تناسبی با محتویات آن نداشته باشد یا استفاده از نوشته ها را سخت کند و یا از جذابیت کتاب بکاهد، تمام زحمات نویسنده و ناشر کتاب از بین خواهد رفت. نکته بسیار مهم دیگری که اهمیت قطع کتاب را ثابت می کند بحث هزینه و قیمت کتاب است. قطع و اندازه کتاب علاوه بر ویژگی های ظاهری بر هزینه چاپ و در نتیجه قیمت کتاب نیز تاثیر می گذارد. قطع کتاب باید طوری انتخاب شود که علاوه بر حفظ زیبایی ظاهری، هزینه چاپ کتاب را نیز به حداقل برساند. در نتیجه سود حاصل از فروش کتاب افزایش خواهد یافت.
حال که فهمیدیم قطع کتاب چیست و چه اهمیتی دارد در بخش بعدی به تشریح انواع قطع مرسوم در دنیای جذاب صفحه آرایی و طراحی کتاب می پردازیم.
انواع قطع کتاب
برای انواع قطع کتاب، اصلاحات خاصی بین ناشران و نویسندگان کتاب رواج یافته است که در اکثر مواقع کاربرد آن کتاب در نام گذاری قطع آن تاثیرگذار بوده است. به عنوان مثال کتابی که به راحتی در جیب شما قابل جابه جایی باشد، قطع جیبی، به کتابی که در اصطلاح در جیب پالتو جا می شود، قطع پالتویی و به کتاب هایی که برای خواندن آن ها نیاز است که روی رحل یا چهارپایه قرار گیرند، قطع رحلی می گویند. در این قسمت به توضیح هر کدام می پردازیم.
قطع وزیری
قطع وزیری معروف ترین و مرسوم ترین سایز چاپ کتاب در کشور ایران است. از قطع وزیری اغلب برای نشر کتاب های درسی، علمی، دانشگاهی و پایان نامه ها استفاده می شود. ابعاد قطع وزیری در چاپخانه های مختلف کمی تفاوت دارد اما بطور معمول قطع وزیری، ابعادی به عرض 16.5 و ارتفاع 23.5 سانتی متر پس از برش دارند. پس باید این نکته را در نظر گرفت که برای طراحی صفحات داخلی کتاب در نرم افزارهای صفحه آرایی مثل ایندیزاین، باید ابعاد قبل برش را در نظر بگیرید. ابعاد قطع وزیری قبل از برش 17 در 24 سانتی متر است.
قطع رقعی
در بازار نشر ایران، از قطع رقعی بیشتر برای کتاب های شعر، رمان، داستان و بطور کلی کتاب هایی که مخاطب عام دارند استفاده می شود. ابعاد قطع رقعی بسته به نوع چاپ آن تفاوت دارد. استاندارد قطع رقعی در تیراژ بالا و چاپ آفست ابعادی به عرض 15 و ارتفاع 22 سانتی متر است و در چاپ دیجیتال این اعداد به ترتیب به 14 و 21 سانتی متر تغییر پیدا می کنند. ابعاد ذکر شده مربوط به ابعاد بعد از برش هستند.
قطع رحلی
همانطور که گفتیم نام بیشتر قطع های کتاب از کاربرد آن ها برداشت شده است و قطع رحلی نیز از این قائده مستثنی نیست. از آن جهت که برای خواندن این نوع کتاب، آن را روی چهارپایه یا رحل می گذراند به قطع رحلی شناخته می شود. کتاب های مذهبی مثل قرآن مجید، کتب ادعیه و کتاب های شعر مثل شاهنامه و مثنوی عموما در این قطع منتشر می شوند. قطع رحلی دارای سه استاندارد مختلف است؛ قطع رحلی کوچک، قطع رحلی متوسط و قطع رحلی بزرگ.
قطع رحلی کوچک ابعادی به عرض 21 و ارتفاع 29 سانتی متر، قطع رحلی متوسط ابعادی به عرض 30 و ارتفاع 50 سانتی متر و قطع رحلی بزرگ ابعادی به عرض 30 و ارتفاع 60 سانتی متر دارند که به آن اندازه مدیران نیز گفته می شود. یکی از مواردی که باعث شده قطع رحلی ابعاد متفاوتی داشته باشد، جنبه اقتصادی آن است. به عنوان مثال قطع رحلی کوچک بیشتر برای کودکان و قطع رحلی متوسط و بزرگ برای بزرگسالان در نظر گرفته می شود.
قطع خشتی
اگر قصد دارید صفحات کتاب خود را بصورت مربعی طراحی کنید، از قطع خشتی استفاده کنید. این قطع خشتی برای طراحی کاتالوگ، کتب هنری و کتاب های مربوط به داستان کودکان استفاده می شود. قطع خشتی ابعادی به عرض و ارتفاع 23 سانتی متر دارند. قطع خشتی استاندارد دیگری هم دارد که به آن قطع خشتی کوچک می گویند که در بازار ایران با عرض و ارتفاع 14.5 یا عرض و ارتفاع 16.5 مورد استفاده قرار می گیرد.
قطع جیبی و پالتویی
پس از قطع وزیری، قطع جیبی محبوب ترین قطع کتاب در بین ناشران است. صفحه بندی کتاب به قطع جیبی و پالتویی دارای وجه اشتراک زیادی با هم هستند و هر دو برای کتب کوچک که محتوای کم حجمی دارند مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این به علت اندازه کوچک، این کتاب ها به راحتی قابلیت جابه‌جایی دارند. کتب ادعیه، تقویم ها و سر رسیدها از مواردی هستند که در قطع جیبی یا پالتویی به چاپ می رسند. قطع جیبی بزرگ ابعادی به عرض 11.5 و ارتفاع 16.5 و قطع جیبی کوچک ابعادی به عرض 11.5 و ارتفاع 15 دارد. همچنین قطع پالتویی ابعادی به عرض 11.5 و ارتفاع 22 سانتی متری دارد.
قطع سلطانی
قطع سلطانی ابعادی به عرض 38 و ارتفاع 48 سانتی متر دارد و به دلیل بزرگی و فضای زیاد آن، برای کتاب های خطی نفیس و مصور مانند قرآن و کتاب‌های تاریخی و همچنین مجله های خاص مورد استفاده قرار می گیرد.
تا اینجا معروفترین قطع ها و ابعاد کتاب هایی که در ایران به چاپ می رسند را با هم مرور کردیم. البته قطع های دیگری وجود دارد که فقط برای موارد خاصی از آن ها استفاده می شود. مانند قطع حمایلی. حتما دیده اید که بعضی از مردم کتاب های بسیار کوچکی که عمدتا شامل یک دعا هستند را در کیف خود حمل می کنند. این کتاب های کوچک در قطع حمایلی که ابعادی به عرض 6 و ارتفاع 12 سانتی متر دارد طراحی و چاپ می شوند و یا قطع جانمازی که از عرض 1 سانتی متر از قطع حمایلی بزرگتر است برای کتاب هایی که شامل چند آیه از سوره های مختلف قرآن هستند و در جانماز قرار می گیرند استفاده می شود. قطع های دیگری مانند قطع های بیاضی، تیموری، بغلی نیز در چاپ کتاب استفاده می شوند که نسبت به قطع هایی که ذکر شد محبوبت کمتری دارند.
در جدول زیر خلاصه ای از انواع قطع کتاب، اندازه و کاربرد آن ها آورده شده است.
|
قطع |
ابعاد بعد از برش |
کاربرد |
|
وزیری |
23.5 × 16.5 |
کتاب های درسی، دانشگاهی و علمی |
|
رقعی چاپ آفست |
22 × 15 |
کتاب های شعر، رمان و داستان |
|
رقعی چاپ دیجیتال |
22 × 14 |
|
|
رحلی کوچک |
29 × 21 |
کتاب های مذهبی و چندجلدی |
|
رحلی متوسط |
50 × 30 |
|
|
رحلی بزرگ |
60 × 30 |
|
|
خشتی مربعی |
23 × 23 |
کتاب های هنری، داستان کودکان و کاتالوگ |
|
خشتی کوچک |
16.5 × 14.5 |
|
|
جیبی بزرگ |
16.5 × 11 |
کتاب هایی با موضوع عام |
|
جیبی کوچک |
15 × 11.5 |
|
|
پالتویی |
22 × 11.5 |
|
|
سلطانی |
48 × 34 |
کتاب های نفیس خطی و مصور |
|
حمایلی |
12 × 6 |
کتاب های مذهبی و دعا |
|
جانمازی |
12 × 7 |
نکته: قبل از طراحی و چاپ کتاب، حتما ابعاد و اندازه های کتاب را با چاپخانه هماهنگ کنید. اعداد موجود در جدول بالا میانگینی از استانداردهای موجود در بازار نشر ایران هستند و چاپخانه های مختلف ممکن است ابعادی بالاتر و یا پایینتر از اعداد جدول داشته باشند.
راستی میتوانید آخرین مطالب ما را از طریق تلگرام و اینستاگرام نیز دنبال کنید. برای عضویت در کانال تلگرام و اینستاگرام بیت گرف روی دکمه زیر کلیک کنید. همچنین فیلم ها با کیفیت های مختلف در یوتیوب هم قرار دارد.
